Selen je hemijski element sa simbolom Se i atomskim brojem 34. Selen se u prirodi veoma rijetko nalazi u čistom stanju, a najčešći je u jedinjenjima poput sulfata. Selenijumove soli su veoma toksične za ljudski organizam, međutim u malim količinama, tragovima, selen je neophodan za zdrav život. Kao neophodan element je identifikovan 1957 godine i od tada je dio mnogih vitaminskih dodataka kao i adaptiranih mliječnih formula za bebe. Selen je moćan antioksidans. Zbog široke dostupnosti, selen nije preporučeno unositi kroz dodatke ishrani (osim u izuzetnim slučajevima i na preporuku ljekara). Raznovrsna ishrana je mnogo bolji izbor za zadovoljenje potreba organizma za selenom.
Biološka uloga
Raznovrsna prehrana, a pogotovu redovno konzumiranje ovih namirnica će vam obezbjediti dnevne potrebe organizma za selenom: ribe hladnih planinskih voda (pastrmka, mladica, losos), brazilski orasi, tunjevina, sardine, bubrezi, janjetina, ćuretina, senf, gljive, cjelovite žitarice, sirevi, bijeli luk, tofu, razne sjemenke, rakovi, dagnje, zečetina, riba generalno i sočivo.
Selen je kao što smo rekli u tragovima neophodan za životinjski i biljni svijet. Selen je komponenta antioksidativnih enzima: glutation peroksidaze i tioredoksin-disulfid reduktaze. Ovi enzimi imaju glavnu ulogu da spriječe oksidativna oštećenja ćelija kod biljaka, životinja i naravno ljudi. Glutation peroksidaza štiti i eritrocite od oksidativnog djelovanja slobodnih radikala. Oba enzima učestvuju i u zaštiti kože od ultraljubičastog zračenja. Selen je sastavni dio dejodinaze, enzima koji učestvuje u regulaciji tiroidnih hormona. Ovaj mineral učestvuje i produkciji i efikasnosti leukocita. Efikasan je pri zaštiti organizma od lošeg uticaja teških metala poput žive, nikla, kadmijuma, arsena i olova. Utiče na zapaljenske procese i veoma je bitan za zdravlje reproduktivnih organa. Prosječna količina selena u tijelu odraslog čovjeka koji živi u podneblju siromašnom selenom je 6 miligrama, a u podneblju bogatom selenom je do 20 miligrama. Selen se izlučuje mokraćom, sjemenom tečnošću, znojem i disanjem.
Preporučeni unos selena
Potrebe organizma za selenom variraju od perioda života i pola osobe… U tabeli ispod su navedene preporučene vrijednosti za unos selena:
| Bebe i djeca | ||
| Od rođenja do 3. mjeseca | 10 µg/dan | / |
| 3-6 mjeseci | 10 µg/dan | / |
| 7-12 mjeseci | 15 µg/dan | 8 µg/dan |
| 1-3 godine | 20 µg/dan | 10 µg/dan |
| 4-6 godina | 20 µg/dan | 15 µg/dan |
| 7-10 godina | 30 µg/dan | 25 µg/dan |
| Muškarci | ||
| 11-14 godina | 40 µg/dan | 35 µg/dan |
| 15-18 godina | 50 µg/dan | 45 µg/dan |
| 19-24 godina | 70 µg/dan | 55 µg/dan |
| Stariji od 24 godina | 70 µg/dan | 55 µg/dan |
| Žene | ||
| 11-14 godina | 45 µg/dan | 35 µg/dan |
| 15-18 godina | 50 µg/dan | 45 µg/dan |
| 19-24 godina | 55 µg/dan | 55 µg/dan |
| Starije od 24 godina | 55 µg/dan | 55 µg/dan |
| U trudnoći | 65 µg/dan | 55 µg/dan |
| U laktaciji | 75 µg/dan | 70 µg/dan |
Dnevni unos selena ne bi smjeo da bude veći od 400 µg ili 5 µg / kg telesne mase.
Hrana bogata selenom
Raznovrsna prehrana, a pogotovu redovno konzumiranje ovih namirnica će vam obezbjediti dnevne potrebe organizma za selenom: ribe hladnih planinskih voda (pastrmka, mladica, losos), brazilski orasi, tunjevina, sardine, bubrezi, janjetina, ćuretina, senf, gljive, cjelovite žitarice, sirevi, bijeli luk, tofu, razne sjemenke, rakovi, dagnje, zečetina, riba generalno i sočivo.
Nedostatak selena
Nedostatak selena je veoma rijetka pojava kod ljudi i to zbog široke rasprostranjenosti selena i malih potreba organizma za selenom. Međutim nedostatak je moguć kod osoba koje imaju teško poremećen rad crijeva, osoba koje su starije od 90 godina kao i kod osoba koje su radile želučanu premosnicu. Nedostatak selena zajedno sa Koksaki infekcijom može dovesti do potencijalno fatalne Kešanove bolesti kojoj je glavni simptom oslabljen srčani mišić. Zajedno sa nedostatkom joda može dovesti do Kašinbekove bolesti, kojoj je glavni simptom oštećenje i slabljenje hrskavice. Manjak selena može uzrokovati i simptome slične hipotireozi sa pratećim simptomima usporenosti, umora, guše, kretenizma i spontanog pobačaja.
Trovanje selenom – selenoza
Kako je selen toksičan, tako pretjeran unos selena (više od 400-450 mikrograma dnevno) tokom dužeg perioda uzrokuje razne poremećaje u organizmu i stanje koje se naziva selenoza. Simptomi su sledeći: dah sa mirisom bijelog luka, gastrointestinalne poremećaji, gubitak kose, ljuštenje nokata, umor, nervoza, razdražljivost. Ekstremni slučajevi trovanja mogu dovesti do ciroze jetre, plućnog edema pa čak i smrti.
